RAK JAMY USTNEJ

Rak jamy ustnej może pojawić się w każdym miejscu w jamie ustnej człowieka. Najczęściej obejmuje on czerwień warg, błonę śluzową dna jamy ustnej, boczne brzegi języka oraz policzki. Bardzo wiele zależy tu od wczesnego wykrycia nowotworu. Dlatego wykrycie raka jest dla lekarza dentysty tak samo ważne jak leczenie próchnicy. 

Pierwsze wzmianki o raku możemy znaleźć w 1793 roku, kiedy to doktorant Herr Holland przebadał to zjawisko na podstawie racjonalnych przesłanek. Wygląd raka może być bardzo różny. Najczęściej rozwija się na podłożu białawej zmiany w obrębie jamy ustnej. Częste jest także stwardnienie tkanki, guzek lub płytka – początkowo ruchoma, a otoczeniu guzka widoczne zaczerwienienie lub obrzęk. Możliwy jest również ból i krwawienie przy dotykaniu. Ze względu na obszar występowania raka w jamie ustnej możemy zaobserwować, że ponad połowa przypadków – 52% dotyczy raka języka, 16 % dna jamy ustnej, dalej kolejno rak dziąsła – 12%, rak podniebienia – 11 % i rak policzka 9%. Na raka częściej zapadają mężczyźni po 40-tce.

Wyróżniamy dwa rodzaje raka: postać wrzodziejąca i postać brodawczakowata.

POSTAĆ WRZODZIEJĄCA

99% raków w jamie ustnej. Jest to postać kraterowatego owrzodzenia.

POSTAĆ BRODAWCZAKOWATA

Występuje zazwyczaj bardzo rzadko, najczęściej u osób w zaawansowanym wieku oraz osób żujących tytoń. Wzrost do światła jamy ustnej. Najczęściej występuje na policzku i dziąsłach. Charakteryzuje się kalafiorowatym kształtem. Prognoza lepsza niż w przypadku postacie wrzodziejącej. 

Głównymi czynnikami ryzyka jest palenie i żucie tytoniu, a także spożywanie alkoholu.

PALENIE I ŻUCIE TYTONIU

Palenie tytoniu ogólnie negatywnie wpływa na stan zdrowia, utrudnia gojenie się ran i zwalczanie stanów zapalnych. U młodzieży może powodować min. zahamowanie wzrostu. Liczne przeprowadzone badanie wykazały niezbite dowody na to, że palenie tytoniu zwiększa ryzyko powstawania raka krtani, jamy ustnej i przełyku. Natomiast osoby, które nagminnie żują tytoń są aż 50 – krotnie narażeni na raka jamy ustnej niż osoby pozostałe.

ALKOHOL

Również alkohol sprzyja rozwojowi raka w jamie ustnej. Szczególnie przewlekłe i intensywne. Nie dało się jak to tej pory stwierdzić jednoznacznie, czy to alkohol jest bezpośrednio przyczynom do rozwoju raka czy substancje rozpuszczające się w nim np. barwniki, esencje czy substancje smakowe, czy też są to wtórne następstwa alkoholu jak np. marskość wątroby. Stwierdza się jednak, że marskość wątroby występuje, jako stała cecha u osób z rakiem jamy ustnej – 44 – 59 %.

Kolejnymi czynnikami ryzyka rozwoje raka w jamie ustnej może być KIŁA czy URAZY PROTEZAMI. W przypadku kiły to wykazuje się związek pomiędzy kiłowym zapaleniem języka a rakiem; niestety nie można stwierdzić czy przyczyną rozwoju raka jest sama kiła czy też leki – sole metali czy rtęć – stosowane podczas niej. 

Prognozy niestety nie są pozytywne. Wszystko zależy od lokalizacji: rak wargi i rak ślinianki mają najlepsze szanse na przeżycie. Wszystkie pozostałe mają złe prognozy. Dane odnośnie umieralności pokazują, że Francuzi i Irlandczycy mają najwyższy stan umieralności w przeliczeniu na 100 000 mieszkańców – jest to 9/100 000. W następnej kolejności są Szwajcarzy 8/100 000, Włosi 7/100 000, USA i Wielka Brytania 6/100 000, Austria 4/100 000, Niemcy 2 na 100 000 oraz Japonia 1 przypadek na 100 000.

Złe rokowania najczęściej spowodowane są późną diagnozą, wczesne wykrycie raka decyduje o powodzeniu leczenia. Najczęściej konieczny jest zabieg chirurgiczny, po którym pacjent poddawany jest chemio- i radioterapii.

Najczęstsze umiejscowienie raka: 

RAK WARGI

•       Głównie mężczyźni po 50-tce

•       Palacze tytoniu oraz osoby narażone na działanie promieni słonecznych

•       Pojawia się na czerwieni warg w postacie tarczki lub nadżerki

•       W miarę upływu czasu powstaje owrzodzenie

•       Palpacyjnie – twardość brzegów

•       Daje przerzuty do węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych

RAK DNA JAMY USTNEJ

•       Guzek o brodawkowej powierzchni lub pełzającego owrzodzenia

•       Nacieka dolną powierzchnię języka lub powierzchnię językową wyrostka zębodołowego

RAK JĘZYKA

•       Występuje u 85 % palaczy

•       Duży wpływ mają przewlekłe urazy oraz obecności zmian leukoplaktycznych

•       Postać owrzodzenia

•       Na grzbiecie języka, szybko nacieka mięśnie języka, w późniejszym okresie również dno jamy ustnej i żuchwę

•       Powoduje zaburzenia mowy i połykania

RAK DZIĄSŁA

•       Najczęściej w okolicy trzonowców w żuchwie

•       Częściej u mężczyzn

•       Początkowo niebolesny guzek, wolno powiększający się lub owrzodzenie o wałowatych brzegach

•       Rak może rozwijać się na podłożu leukoplakii, utrzymującej się odleżynie lub w miejscu źle dopasowanej protezy

RAK BŁONY ŚLUZOWEJ POLICZKA

•       Umiejscowiony w linie zgryzowej lub okolicy kąta ust

•       Typ wrzodziejący i brodawkowaty

•       Typ wrzodziejący rozpoczyna się nadżerką w miejscu kaleczenia błony śluzowej

•       Typ brodawkowaty rozwija się w miejscu długo utrzymującej się leukoplakii

Oprócz regularnych wizyt kontrolnych zalecanych, co 6 miesięcy, warto zgłosić się do lekarza dentysty, jeżeli w jamie ustnej zauważymy którykolwiek (!) z poniższych objawów:

• zmianę bolesną, trudną gojącą się i krwawiącą w obrębie wargi, dziąseł lub na powierzchniach wewnątrz jamy ustnej,
• guzek lub zgrubienie w obrębie policzka wyczuwalne językiem
• drętwienie i utratę czucia w obrębie całej jamy ustnej,
• zmianę głosu,
• trudności z żuciem lub połykaniem,
• bolesność lub niewyjaśniony ból w obrębie jamy ustnej,
• obrzęk szczęk powodujący złe dopasowanie protezy, 
• białe lub czerwone plamki na dziąsłach, języku, błonie śluzowej policzka lub gdziekolwiek w obrębie całej jamy ustnej.

Szybka reakcja oraz wczesna diagnoza może uratować życie.

Paulina Mintzberg-Wachowicz